LONDYN
Historia Historia
Pierwszymi 艣ladami dzia艂alno艣ci osadniczej na terenie Londynu s膮 odkryte pozosta艂o艣ci po rzymskiej osadzie za艂o偶onej najprawdopodobniej w 43 roku naszej ery, czyli w czasie inwazji wojsk cesarza rzymskiego Klaudiusza na Brytani臋[4]. Odnaleziono tak偶e pozosta艂o艣ci po obozie warownym datowanym na lata 70-80 n.e. na wzg贸rzach Cornhill i Ludgate Hill. Rzymianie oznaczyli centrum Londinium kamieniem Londy艅skim, kt贸ry jest do tej pory widoczny na Cannon Street. Niemniej prawdopodobne jest 偶e osady miejscowej ludno艣ci istnia艂y tu jeszcze przed przybyciem Rzymian na Wyspy Brytyjskie. Londyn g艂贸wnie dzi臋ki rozwojowi handlu z krajami kontynentu europejskiego (rzymska nazwa Londinium) sta艂 si臋 jednym z najbogatszych miast Imperium. Za czas贸w rzymskich miasto liczy艂o ok. 30 tysi臋cy mieszka艅c贸w[5]. W roku 313 za艂o偶ono tu biskupstwo, a na pocz膮tku VII wieku stolic臋 kr贸lestwa Essexu. W XI wieku Londyn zacz膮艂 pe艂ni膰 funkcj臋 faktycznej stolicy kraju. Przez kilka wiek贸w niewielki, licz膮cy 133 ha, obszar rzymskiego Londinium odpowiada艂 w zasadzie 艣redniowiecznemu Londynowi. Dopiero w XII wieku rozpocz膮艂 si臋 dynamiczny rozw贸j wykraczaj膮cy poza mury miejskie, g艂贸wnie wzd艂u偶 dr贸g komunikacyjnych w kierunku zachodnim. Stolica Anglii zosta艂a przeniesiona do Londynu z Winchesteru w XII i XIII w. po zbudowaniu Pa艂acu Westminsterskiego i uczynieniu tego偶 pa艂acu siedzib膮 Dworu kr贸lewskiego, a tym samym polityczn膮 stolic膮 ca艂ego narodu angielskiego. W roku 1666 wielki po偶ar strawi艂 wi臋ksz膮 cz臋艣膰 miasta. W ci膮gu kilku dni sp艂on臋艂o ponad 13 tys. dom贸w i niemal 90 ko艣cio艂贸w. Wydarzenie to pog艂臋bi艂o szkody zapocz膮tkowane w poprzednim roku przez epidemi臋 d偶umy, w wyniku kt贸rej 艣mier膰 ponios艂o a偶 100 tys. mieszka艅c贸w. W okresie odbudowy miasta starano si臋 kontrolowa膰 rozw贸j stolicy, m.in. poprzez wprowadzenie przepis贸w budowlanych, zaniechanie budowy drewnianej itp. Niekt贸rym po偶ar przyni贸s艂 jednak korzy艣ci, zw艂aszcza sir Christopherowi Wrenowi, kt贸remu zlecono zadanie odbudowania spalonej stolicy. Dzi臋ki temu powsta艂y takie arcydzie艂a, jak Royal Naval Hospital w Greenwich i katedra 艣w. Paw艂a. W latach 60. XVIII wieku zburzono 艣redniowieczne mury obronne, co spowodowa艂o rozrost miasta. W XVIII wieku Londyn sta艂 si臋 najwi臋kszym miastem Europy, prze艣cigaj膮c dotychczasowego lidera 鈥 Pary偶. Ju偶 oko艂o 1700 roku Londyn liczy艂 niemal 700 tys. mieszka艅c贸w. W pierwszej dekadzie wieku XIX liczba londy艅czyk贸w przekroczy艂a milion. Wszystkie dane dotycz膮ce liczby londy艅czyk贸w w pocz膮tku XVIII stulecia s膮 jedynie danymi szacunkowymi, gdy偶 pierwszy spis mieszka艅c贸w przeprowadzono dopiero w 1801 roku. Wiadomo jednak, 偶e w 1732 roku Londyn liczy艂 sobie 5099 du偶ych ulic, uliczek i plac贸w. Wszystkich razem dom贸w by艂o 95.968. XVIII-wieczny Londyn by艂 miastem kontrast贸w, z艂o偶onym w艂a艣ciwie z trzech po艂膮czonych miast; Londynu w艂a艣ciwego na p贸艂nocnym wschodzie (wok贸艂 kupieckiej dzielnicy City z w艂asnym do dzi艣 istniej膮cym samorz膮dem), Westminsteru na p贸艂nocnym zachodzie (z siedzib膮 parlamentu) i po艂o偶onego na po艂udniowym brzegu Tamizy Southwark; nie by艂o wi臋c i nie ma dzi艣 czego艣 takiego jak centrum Londynu. W czasach Defoe i Burke鈥檃 Londyn, Westminster i Southwark mia艂y w艂asnych, osobnych reprezentant贸w w parlamencie, lecz nawet razem ich wp艂yw na postanowienia tego cia艂a by艂 niewielki; w skali kraju przewa偶a艂y wiejskie okr臋gi wyborcze. Londyn czas贸w o艣wiecenia stanowi艂 miejsce pielgrzymek wszystkich libera艂贸w europejskich. Dalszemu rozwojowi przestrzennemu miasta towarzyszy艂a wzrastaj膮ca liczba populacji, szczeg贸lnie dynamicznie w okresie rewolucji przemys艂owej w XIX wieku. W stuleciu tym zanotowano siedmiokrotny wzrost liczby ludno艣ci. W roku 1851 Londyn go艣ci艂 Wystaw臋 Przemys艂u Wszystkich Narod贸w, b臋d膮c膮 de facto protoplast膮 dzisiejszego Expo. Kilka lat p贸藕niej w mie艣cie nast膮pi艂o otwarcie pierwszej na 艣wiecie linii kolei podziemnej, w ceremonii otwarcia uczestniczy艂a sama kr贸lowa Wiktoria. W roku 1908 w Londynie odby艂y si臋 Letnie Igrzyska Olimpijskie, jedne z pierwszych nowo偶ytnych igrzysk na 艣wiecie. W okresie II wojny 艣wiatowej miasto by艂o bombardowane przez rakiety i samoloty niemieckie, co spowodowa艂o zniszczenie dzielnicy portowej i cz臋艣ciowo City. Po zako艅czeniu wojny rozpocz臋to realizacj臋 planu przestrzennego rozwoju stolicy, obejmuj膮cego m.in. wyeliminowanie slums贸w (co nie do ko艅ca si臋 uda艂o, gdy偶 r贸偶nice mi臋dzy najbogatszymi i najbiedniejszymi mieszka艅cami Londynu jedynie si臋 pog艂臋bi艂y[6][7]), konsolidacj臋 pasa zieleni otaczaj膮cego miasto (London鈥檚 Green Belt) oraz budow臋, w promieniu kilkudziesi臋ciu kilometr贸w od jego centrum, kilku miast-ogrod贸w (w tym Basildon, Harlow, Hemel, Hempstead i Crawley). Podj臋to tak偶e wysi艂ki zmierzaj膮cego do likwidacji londy艅skiego 鈥瀞mogu鈥 (pono膰 problem ten istnia艂 ju偶 w XIV wieku, za艣 kulminacj臋 osi膮gn膮艂 w 1952, podczas 鈥瀢ielkiego smogu londy艅skiego鈥) oraz oczyszczenia w贸d Tamizy.
Dominik Rutkowski